6-7 Eylül 1955 olayları hakkında bilgiler. 6-7 Eylül olaylarında neler yaşandı? neler oldu? 6-7 Eylül olayları neden olmuştu? Olaylar nasıl oluştu? Kimler ve nasıl planlamıştı?
Videoda, Gayrımüslimlerin, rumların ev ve iş yerlerinin okul, kilise hatta mezarlıklarının bile tahrip edildiği utanç günü 6-7 Elül 1955 olaylarının analiz edildiği videoda olayları, olayların perde arkasını ve gelişmeleri izliyoruz.
6-7 Eylül 1955 Olayları öncesinde neler oldu?
istanbul’u yakacak o kıvılcımın ateşi tam 900 km uzakta, Kıbrıs’ta yakılıyordu. İngiliz sömürgesi Kıbrıs’ta bağımsızlık için yapılan gösteriler bir anda adayı kan gölüne çevirmişti. Dönemin iktidarı olan Demokrat parti Kıbrısta gerçekleşen olaylar konusunda henüz bir siyaset inşa etmemişti. Ancak dönemin basını sayfa sayfa Kıbrıs’ta yaşananlara yer veriyor, Kınrıs, giderek ülke gündemini daha bir sıklıkla işgal ediyordu. Artık giderek Kıbrıs milli bir davaya dönüşmüştü.
İlginç bir şekilde, gençler ve Sendikacılar tarafından kurulan Kıbrıs Türk’tür cemiyetinin yönetimi ve finansmanı demokrat parti tarafından sağlanıyordu. Türkiye’nin aktif bir Kıbrıs poltikasının olmaması ve Yunanistan ve Türkiye’nin, çiçeği burnunda iki NATO ülkesinin iyi geçinmesi İngilizlerin işine gelmiyordu. Londra’da bir toplantı düzenlenmeye karar verildi. Bu toplantıya Yunanistan ve Türkiye davet edilmişt. İngilizler bu şekilde, sokaklarda kaybetmek üzere oldukları Kıbrıs’ı masada kazanmayı deneyeceklerdi.
Konferansta Türkiye adadaki ingiliz varlığını övüyor ve sömürge idaresinin sürmesinden yana olduğunu ifade ediyordu. Dışişleri bakanı Fatin Rüştü Zorlu, konferans’tan Adnan Menderes’e bir telgraf gönderdi. Fatin Rüştü Zorlu’ya göre Türkiye’de birşeyler olmalıydı ki Türkiye’nin masada eli güçlensin. Türk halkı bunu istiyor” denilebilsin. Telgrafta, ilgililere gereken emirlerin verilmesinin zorunlu olduğuna değiniliyordu. Telgraftaki ilgililer kimlerdi ve gereken emirler nelerdi? 6-7 Eylül 1955 Olayları öncesinde bu gelişmeler yaşanıyordu.
Tarihin Arka Odası ve Teke Tek programlarında 6-7 Eylül Olayları
Prof. Dr. İlber ortaylı’nın yayına bağlandığı, Murat Bardakçı’nın yönettiği programda konuklar 6-7 Eylül olaylarını kimin ya da kimlerin planlamış olabileceğini tartışıyorlar.
6-7 Eylül Olaylarının arkasında kimler vardı?
Yunanlılar’a göre, 6-7 Eylül olaylarının arkasında İngilizler vardı. Zira olaylardan 1 yıl önce bir ingiliz diplomatının mektubunda , Selanikte, Atatürk’ün doğduğu evde olaylar olsa Türk halkı infial edebilir gibi ifadeler içeriyordu. Çeşitli İngiliz yazışmalarında, Yunanistan ve Türkiye’nin arasının iyi olduğu, Türkiye’Rumlara karşı olaylar çıksa bunun Türk Yunan ilişkilerini bozabileceği değerlendirilmişti. Belgeselde ise Dönemin Yunan 2. başkonsolosu Viron Theodoropoulos, Türk hükümetini 6-7 Eylül Olaylarını başlatmaya kışkırtanın İngilizler olduğunu düşünüyorum diyor.
Yunan Emniyeti’nin hazırladığı raporda Atatürk’ün doğduğu eve konan bombanın patlamasıyla ilgili bir gariplik vardı. Raporun teknik detaylarına göre, bombanın dışarıdan atılmış olmasına imkan yoktu. Bu detaylar daha sonra Adnan Menderes’in yargılandığı Yassıada soruşturmalarına girecekti. Yunanlılar bombanın İstanbul’dan konsolosluk görevlisi Mehmet Tekinalp tarafından konsolos arabasıyla getirildiğini iddia etti.
Yunanlılar’ a göre bombanın atılmasını organize eden kişi Oktay Engin’di. Oktay Engin Yunanistan’da öğrenciydi. Ama bir çok Türk kamu kuruluşundan burs alıyordu. Bu burslardan biri de hükümet tarafından yönetilen ve finanse edilen Kıbrıs Türk’tür cemiyeti tarafından verilmişti. Oktay Engin Yunanistan’da yargılanmış ve 3.5 yıl hapse mahkum olduktan sonra Türkiyeye kaçtı. Dönüşünde kendisine MiT ve Emniyet teşkilatında farklı görevler verilecekti. Hatta Nevşehir Valiliği bile yapacaktı.
Demokrat parti Kızıltoprak İlçe başkanı Şeraattin Sağlamel, Beyoğlu’ndaki saldırıların ele başı ve tetikçisi olarak tutuklandığında, üzerinde saldırılacak ev ve işyerlerinin listesi vardı.
6-7 Eylül Olayları Nasıl Başladı?
5 Eylül’ü 6 Eylül’e bağlayan gece İstanbul’a doğru yüzlerce insan dolu kamyon yola çıkmıştı. İnsanlar akın akın istanbul’a götürülüyordu. Örneğin Demokrat Parti Eskişehir teşkilatı, işçileri Trenlere doldurmuış İstanbul’u gezmeye götürüyordu. Daha sonra bu işçiler, 6-7 Eylül olaylarına katılmakla suçlanacaktı 6 Eylül 1955 sabahı Selanik’te Atatürk’ün doğduğu eve bir bomba kondu. El yapımı bu bomba evde çok hasara yol açmadı.
Başbakan Adnan Menderes, haberi aldığında ajanslara acil haber geçmelerini söyledi. Ardından normalde 35000 tirajı olan İstanbul Express gazatesi nedense o gün 290 000 adet yıldırım baskıyla basılarak bu haberi manşetten verdi. Ne hikmetse Türkiye’nin olaydan haberi olmadığı saatlerde basılan gazeteye Kıbrıs Türk’tür cemiyeti genel sekreteri Kamil Önal demeç bile vermişti. O gün cemiyet önünde toplananlara bu gazetenin yüzlerce nüshasını İstanbul’un her yerine dağıtma görevi verdi.
Kamil Önal sadece bir dernek genel sekreteri değildi. Mit görevlisiydi. 6 Eylük akşamına doğru Rumların yaşadığı ve ticaret yaptığı bölgelere yığınak yapılan halkın öfkesi doruğa çıkmıştı. Ellerindeki sopalar ve kısa kazmalar aynı tezgahtan çıkmaydı.
Saldırılar İstanbul, Ankara ve izmir’de aynı anda başladı.Kalabalıklar gayrımüslümlerin işyerlerindeki ve evlerindeki eşyaları, malları kırıp döktü , tahrip etti ve yağmaladı. kalabalıklar ilk başta yönlendirilen ekipler gibi olsalar da, önemli ölçüde kalabalık kontrolden çıkmış, gayrımüslümlere ait ne varsa saldırmaya başlamıştı. Hedeftekiler sadece dükkanlar olarak kalmadı. Hastaneler, kiliseler ve hatta mezarlıklar bile tahrip edildi. Olaylara son noktayı silahlı kuvvetler koydu.
7 Eylül günü istanbul, Ankara ve İzmir’de sıkıyönetim ilan edildi. Sokaklarda tanklar geziyordu. Olayların bilançosu çok ağırdı. Gayrımüslümlere ait 1004 ev, 4348 dükkan, 27 eczane ve laboratuar, 21 fabrika, 100 lokanta, 73 kilise, 26 okul, 5 spor kulübü ve 2 mezarlığında bulunduğu toplam 5622 gayrımenkul saldırıya uğramıştı, En az 330 yaralı ve basına göre 11 ölü vardı.
6-7 Eylül 1955 Olaylarından Sonra Neler Oldu?
6-7 Eylül 1955 olaylarından sonra zarar tazmin komisyonu kuruldu ve olaylardan zarar gören halktan hükümet tarafından özür dilendi. Kurulan komisyon 4443 kişinin zarar başvurusunu kabul etti. tazmin edilecek rakam 69 milyon Tl idi. Ancak 1957 yılına gelindiğinde bu tutarın sadece onda biri mağdurlara ödenmişti. olaylardan sonra Sıkıyönetim tarafından Kıbrıs Türktür cemiyetinin pek çok yöneticisi tutuklandı. Dönemin İçişleri bakanı Namık Gedik görevden alındı. Ancak hedef seçilmesi durumunda serbestçe konuşması gerektiğini söyleyince görevine iade edildi.
Daha sonra Demokrat partinin kurucularından olan ve kabinede bakanlık yapmış olan Fuat Köprülü, 1960 daki askeri darbeden sonra yapılan bir söyleşide, Fuat Köprülü, 6-7 Eylül olaylarının Adnan Menderes ve arkadaşları tarafından tertip edildiğini itiraf etti. Bu itiraftan sonra Demokrat parti yöneticileri duruşmalarda yargılandı.